全國台聯會長汪毅夫:希望台灣青年更多到大陸創業

Канада
Canada

Шиор: ?A Mari Usque Ad Mare "Аз ба?р ба ба?р"?
Суруди милл?: ?[[Суруди миллии Канада|O Canada 百度 从这些评价中不仅可以看出杨氏在晚清思想史、学术史上的地位，也可以看出梁启超所谓佛教本非厌世，本非消极，然真学佛而真能赴以积极精神者，谭嗣同外，杨仁山也可以算是一个。 ]]?
Р?зи исти?лолият
Забони расм?	англис?, фаронсав?
Пойтахт	Оттава
Ша?ри калонтарин	Торонто, Оттава, Монреал, Ванкувер, Эдмонтон
Идораи давлат
Наxуствазир	Марк Карни
Масо?ат   ? ?амаг?   ? Фоизи об.	2-ум ?ой дар ?a?он 9,984,670 км2 8.92 %
А?ол?   ? ?амаг? (2022)   ? Зич?	36-ум ?ой дар ?a?он 38 929 902 3.2 нафар/км2
ММД   ? ?амаг? (2006)   ? Ба сари а?ол?	11-ум ?ой дар ?a?он 0.99 млрд. $ 25,816 $
Дини давлат?	{{{Дини давлат?}}}
Пули милл?	Доллари Канад?
Интернет-Домен	.ca
Коди телефон	+1
Соат	UTC -7
Имр?з ?исми	{{{Имр?з}}}

Кана?да (англ. Canada [?k?n?d?] ; фр. Canada [kanadɑ] ) — кишвар дар Амрикои Шимол?, бузургтарин минта?а дар ин ?ора ва дувумин дар ?а?он. Бар асоси ?амъият, 38-умин кишвари ?а?он (40 170 072 нафар дар 22 июли соли 2023). Зичии а?ол? (4,2 нафар дар ?ар 1 км2) яке аз камтарин?о дар ?а?он аст. Пойтахташ — ша?ри Оттава. Ша?р?ои бузургтарин — Монреал, Торонто, Калгари ва Ванкувер.

Дар ?анубу ?арб бо об?ои у?ёнуси Ором, дар Шимол тавассути У?ёнуси Яхбастаи Шимол? ва дар Шар? бо об?ои У?ёнуси Атлантик фаро гирифта шудааст. Дар ?ануб ва Шимолу ?арб бо ИМА ?аммарз буда, и?тисодаш ба ин кишвар вобастагии ?ав? дорад. Масо?аташ 9984,7 ?аз. км².

Та?вими маъмул: григориан?. ?ашн?ои милл?: 1 янв. – соли Нав, 15 февр. – Р?зи парчами Канада, 18 февр. – Р?зи Мерос, охирин якшанбеи мо?и май – ?ашни малика Виктория, 27 июн – Р?зи суруди миллии Канада, 1 июл – Р?зи Канада, 13 октябр – Р?зи Шукргузор?, ?амчунин ?ашн?ои дигар ба монанди Мавлуди Исо, Пасха, Р?зи Валентини Му?аддас, Р?зи Патрики Му?аддас ва ?айра та?лил мешаванд. Асъор – доллари Канада.

Таърих

Тиб?и фарзия?о аз 30 то 12 ?азор сол пеш одамон аз Осиё тавассути гул?го?и Беринг убур намуда, дар ?удуди Канада сокин шудаанд. ?адимтарин осори бостоншинос?, ки дар Канада ёфт шудаанд, таърихи 11–8 ?азорсола доранд. То ?азорсолаи 7 инсон?о дар ?удуди Канада то марз?ои ?ануб? ва шар?ии он, инчунин дар ?азираи Нюфаундленд сокин шуда, ниёгони эскимос?о дар шимолу ?арб ва ?абила?ои ?инду ба ?анубу Шар? ба самти к?л?ои Бузург ва со?ил?ои Атлантик ?аракат карда дар он ?о маскан гирифтанд. ?инду?ои Канада ба гур???ои ?абилавии алгонкин ва атапаск тааллу? дошта, тарзи зиндагии ?авм?-?абилав? доштанд ва шу?ли асосиашон шикору мо?идор? ва а?ёнан кишоварз? низ буд. Бузургтарин ?абила?ои ?инду: ассинибойн?о, атапаск?о, кри (музофот?ои кунунии Алберта ва Саскачеван), алгонкин?о, ирокез?о, гурон?о (Онтарио, Квебек), алгонкин?ои шар??, микмак?о, беотук?о (со?ил?ои Атлантик), нутка (со?ил?ои у?ёнуси Ором). Дар аср?ои 10–11 викинг?о ба со?ил?ои атлантикии Канада расида, пас аз гаштугузор дар Лабрадор ба ?ануб рафта, дар Винланд (э?тимол Шотландияи Нав) маскан гирифтанд, аммо ба мустамликасозии кулли минта?а напардохтанд. Адами робитаи мунтазами викинг?о бо марокизи бузурги нормании Аврупо, инчунин муносибати тезутунди он?о бо абориген?о боиси таназзули мустамлика?ои амрикоияшон дар асри 14 гардидааст.

Та??и?и минбаъдии замин?ои Канада аз ?ониби аврупои?о ба давраи Кашфиёти бузурги ?у?роф? рост меояд. Сол?ои 1497–98 ?. Кабот ном марди итолиёие, ки дар хидмати шо?и Англия ?арор дошт, ба со?ил?ои Нюфаундленд расида, пас аз та??и?и со?ил?ои Лабрадор ва Шотландияи Нав ин сарзамин?оро мулки шо?и Англия ?енрихи VII эълон кард. Довталабии худро барои замин?ои саво?или атлантикии Канада испани?о ва португали?о низ иброз доштанд, аммо та??и?оти муназзами замин?ои Канада-ро асосан фаронсави?о ан?ом доданд. Ж. Картйе дар раванди се экспедитсия (1534, 1536–36, 1541–42) дар болооби дарёи Лаврентияи Му?аддас то рустои Хочелагаи ?индуён (наздики?ои Монреали кунун?) расида, санаи 14.7.1534 ?укумати шо?и Фаронсаро дар ин замин?о эълон кард. Картйе ин мамлакатро дар пайрав? ба истило?и ?индии ?каната? (русто ё де?аи хурд) Канада ном гузошт. Дар санад?ои расмии фаронсав? ин кишвар ?Фаронсаи Нав? (Nouvelle-France) номида шудааст. Аз миёна?ои асри 16 аврупои?о дар со?ил?ои Нюфаундленд ба мо?игирии доим? шуруъ карданд. Сол?ои 1576–78 ба?рнаварди англис М. Фробишер ?удуди шимолу шар?ии Канада (Замин?ои Баффин)-ро фат? намуд. Соли 1583 Англия ?а??и со?ибияти худро бар Нюфаундленд эълон намуд, ки аз ?ониби Португалия ва Фаронса ба чолиш кашида шуд.

Мустамликасозии муназзами ?удуди фат?намудаи Картйе аз ?ониби фаронсави?о дар асри 17 бо экспедитсия?ои С. Шамплейн ва Э. Брюл (1603–15) ва бунёди нахустин ша?рак?ои доимии ти?орат? (фактория?о)-и Порт-Роял дар Акадия (1605; Аннаполиси кунун? дар Шотландияи Нав) ва Квебек (1608) о?оз гардид. Ин раванд мухолифати Англия ва Фаронсаро ба ву?уд меовард. Дар нати?аи ?анги Англия ва Фаронса дар Аврупо дуввум? муддате (сол?ои 1629–32) умури мустамлика?ои канадагиашро аз даст дод. Дар нимаи аввали асри 17 фаъолияти ширкат?ое, ки монополияи ти?орати п?стро дар ихтиёр доштанд, боиси суръат гирифтани мустамликасозии замин?ои Канада гардид. Идоракунии ?ар мустамлика ба у?даи губернаторе буд, ки аз ?ониби ширкат таъйин мегардид; дар ?ар кадом замин?ои мустамликашуда низоми сенйор? (феодал?) ?ор? шуд. Шумораи а?ол? низ афзуда, соли 1642 шумори му?о?иршудагон та?рибан ба 200 нафар ва соли 1663 ба 2,5 ?азор нафар расид.

Соли 1663 Фаронсаи Нав музофоти шо?гарии Фаронса эълон шуда, дар баробари губернатор, ки идоракунии мустамликаро аз номи шо? амал? мекард, мансаби интендант (идоракунии кор?ои дохил? ва рушди и?тисод?) таъсис дода шуд. ?амчунин, ус?уф (епископ) маъмури калисои католик? ва кор?ои табли?от? гардида, Ш?рои Ол? вазифа?ои ма?омоти машваратиро и?ро мекард. Низоми нави маъмур? боиси якбора зиёд шудани а?ол? гардид: соли 1666 шумораи а?ол? та?рибан ба 3,2 ?азор ва соли 1676 ба 8,5 ?азор нафар расида, ча?оряки а?ол? дар се ша?р: Квебек, Монреал ва Труа-Ривйер сокин буд. Соли 1670 дар Лондон Ширкати хали?и ?удсон таъсис ёфта, монополияи азхудкунии замин?ои шимолу шар?и Канада-ро ба даст овард, ки дар пайи ин р?йдод миёни Англия ва Фаронса ихтилоф?ои нав сар заданд. Англис?о ва ?олланди?о ра?ибони фаронсави?о – ирокез?о ва гурон?оро дастгир? мекарданд. Дар ?анги Англия ва Фаронса дар сол?ои 1689–97 англис?о ма?луб шуда, ?анги Ирокез ?ам дар соли 1701 бо пир?зии фаронсави?о ан?ом ёфт.

Дар ибтидои асри 18 му?о?ирони фаронсав? дар ?ануби Амрикои Шимол? то резишго?и дарёи Мисисиппи пеш рафта, ?укумати Фаронса соли 1700 ?амаи замин?ои навро дар мустамликаи Луизиана мутта?ид намуд ва ба бунёди ?алъа?о дар сар то сари дарё шуруъ кард. Ин мустамликаи нав монеъи ?аракати мустамликасозони Амрико ба самти ?арб шуда, боиси шиддат гирифтани низоъ миёни Англия ва Фаронса гардид. Яке аз сабаб?ои ?анги Англия ва Фаронса барои мероси Испания (1701–14) ?ам ра?обат бар сари замин?ои Амрикои Шимол? буд. Тиб?и созишномаи Утрехт дар соли 1713 Акадия ва Нюфаундленд ба ихтиёри Британия гузашт. Аммо созишномаи сул?и Ахен дар соли 1748, ки ?анг бар сари мероси Австрия (1740–48)-ро хотима бахшид, масъаларо ба суди ягон ?ониб ?ал накард ва марз?о бо таъйиноти пештара бо?? монданд. Сол 1749 англис?о дар Шотландияи Нав бандари Галифаксро бунёд карданд. Даъвои Англия бар сари мустамлика?ои Фаронса дар Амрикои Шимол? боиси о?ози ?анги ?афтсола (1756–63) миёни ин ду кишвар гардид. Дар нахустин му?ориба, ки соли 1754 дар наздикии Форт-Карилйон рух дод, англис?о шикаст х?рданд. Аммо 27.7.1758 гарнизони фаронсавии Луисбург дар ?алъаи аз ли?ози стратег? му?ими Шотландияи Нав таслим шуд. Соли 1759 англис?о Квебекро низ фат? карда, 9.9.1760 артиши фаронсави?о Монреалро ?ам ба англис?о таслим намуд. Созишномаи сул?и Париж (1763) ?укумати Англияро дар замин?ои фат?шуда расмиёт бахшид. Аммо ин созишнома бо ин ки 70 ?азор фаронсавии католики сокинони Фаронсави Навро дар тобеияти англис?о ?арор дод, барои ?укумати Англия мушкилоти нав пеш овард. ?амчунин масъалаи марз?ои мустамлика ва замин?ои ?инду?о низ ?алношуда бо?? монданд, ки боиси заъиф шудани таъсири Англия бар мустамлика?ояш мешуд. Эъломияи шо?ии Георги III аз 7.10.1763 баъзе аз масоили мав?удро ?ал кард, аз ?умла: марз?ои замин?ои ?инду?оро (аз к???ои Аллеган то водии дарёи Мисисиппи) муайян кард; Фаронсаи Нав ?исме аз замин?ояшро аз даст дода (наво?ии К?л?ои Бузург, Лабрадор ва ?азираи Иоанни Му?аддас), Квебек номида шуд; Акадия ба ду мустамлика: Шотландияи Нав ва Ню-Брансуик та?сим карда шуд; ?азираи Иоанни Му?аддас ма?оми мустамликаи ало?идаро гирифта, ?азираи Шо?зода Эдуард номгузор? шуд. Маъмурияти Британияро дар мустамлика?о генерал-губернатор намояндаг? мекард, ки ?у?у?и даъват ва пароканда кардани ?аласа?ои намояндагонро дошт. Ш?риши Понтиак (1763–65) ва ?аракат?ои густаришёбанда барои намояндаг? дар мустамлика?ои амрико? ноустувории ?укумати англис?оро дар Амрикои Шимол? собит намуд. Барои ниго? доштани садо?ати нисбии франкоканадаги?о нисбат ба худ парламенти Англия санади Квебек (1774)-ро ?абул намуда, тиб?и он низоми сениориалии заминдор?, озодии ви?дон ва ?у?у?и граждании фаронсавиро и?озат дод. ?анги Амрикои Шимол? барои исти?лолият (1775–83)-ро тан?о сокинони Шотландияи Нав дастгир? карда, а?олии Квебек ва Ню-Брансуик худро канор гирифтанд. Созишномаи сул?и Париж дар соли 1783 замин?ои Канада-ро дар ?айати империяи Британия ниго? дошт. Дар ин давра а?олии Канада аз ?исоби омадани мухолифини ин?илоб аз дигар мустамлика?ои амрико?, ки ?ариб 100 ?азор нафар буданд, зиёд шуд. Соли 1791 парламент санади Конститутсиониро ?абул намуд, ки тиб?и он: 5 мулки мустамликашуда (Квебек, Шотландияи Нав, Ню-Брансуик, Нюфаундленд ва ?азираи Шо?зода Эдуард) дар ?айати Амрикои Шимолии Британия мутта?ид карда шуданд; Квебек ба Канада-и Боло? (англисзабон) ва Поин? (фаронсавизабон) та?сим карда шуд; дар ?ар кадом мулк?ои мустамликашуда ма?лис?ои намояндаг? ва ?онунгузор? таъсис дода шуданд. Соли 1812 ?анги нави Англия ва Амрико сар зад, соли 1814 бо сул?и Гент ва марз?ои бета?йир ба ан?ом расид, аммо монеа?о барои ти?орати озоди Амрико ва Канада бардошта шуд. Сол?ои 1837–38 дар Канада Поин? ?изби Ватанд?стон ш?риш бардошт, ки дар Канада Боло? аз ?ониби У. Л. Маккензи пуштибон? мешуд. Вале ш?риш бо ?увва?ои мусалла?и мустамликадорон пахш гардид. Соли 1838 лорд Дарем генерал-губернатор таъйин шуд. Соли 1840 бо пешни?оди Дарем парламент Юнион-пакт ?абул намуда, дар асоси он ?ар ду ?исми Канада-ро ба як музофот табдил дод. Дар баробари ин, Дарем принсипи ??укумати масъул?-ро пешни?од намуд, ки сол?ои 1848–55 амал? гардид. Дар асоси принсипи мазкур музофот ?а??и худиидоракун?, доштани асъори худ ва таъсиси а?зоби сиёсиро пайдо кард. Парокандагии мулк?ои мустамликашуда, ки тан?о зо?иран дар Амрикои Шимолии Британия мутта?ид шуда буданд, тара??иёти дохилии Канада-ро бозмедошт. Соли 1864 ?укумати эътилофи Бузург ташкил шуд, ки тамоми ?увва?ои муътадили сиёсии Онтарио ва Квебекро ба ?ам овард ва бад-ин восита гом?ои нахустин ба самти итти?од бардошта шуд.

Соли 1867 парламенти Британия Санадро дар бораи Амрикои Шимолии Британия тасди? намуд, ки тиб?и он ча?ор музофот – Квебек, Онтарио, Шотландияи Нав ва Брансуик бо доштани ?а??и мухторияти комил дар сиёсати дохил? федератсияи шартномавиро ташкил карданд. Доминион ?а??и ташкили парламенти федералии дупалатагиро со?иб шуд: Палатаи Поин? (умум?) бо 180 аъзо ?ар 5 сол 1 маротиба интихоб мешуд; палатаи Боло? (Сенат) бо 104 аъзо аз ?ониби сарвазир таъйин мегардид. ?укумат тан?о аз ?исоби аъзои парламент ташкил мешуд метавонист бо из?ори нобоварии палатаи Поин? нисбат ба он сарнагун шавад. ?ангоми таъйин шудан ба мансаб довталабон барои садо?ат ба шо?и Британия савганд ёд мекарданд. Намояндаи шо? дар сат?и федералал? генерал-губернатор ва дар сат?и музофот?о лейтенант-губернатор буд. Оттава (Онтарио) пойтахти доминион шуд. Масъалащои ицтисод, молия, андоз?ои федерал?, кор?ои гумрук?, ?онунгузории ?иноят? ва политсияи сиёс?, хо?агии ?ангал, ба?рнавард?, мо?идор? дар сало?ияти ма?омоти федерал? ва кор?ои вобаста ба маориф, тандуруст?, ?ифзи и?тимо?, бима, ?онунгузории граждан? ва ?ифзи ?у?у?и ша?рвандон, андоз?ои музофот?, истифодаи захира?ои обию замин? ва ро??о дар ихтиёри ма?омоти ма?алл? буд. Санад дар бораи Амрикои Шимолии Британия то соли 1982 амалан конститутсияи Канада ба ?исоб мерафт.

Дар нахустин интихоботи умум? (18.9.1867) консерватор?о (му?офизакорон) бо сарварии ?. Макдоналд пир?з шуданд. Соли 1868 ?укумат замин?ои Ширкати хали?и Гудзонов (?удсон)-ро харид. Дар замин?ои мазкур ?инду?о ва канадаги?ои фаронсавиасли бо он?о махлут зиндаг? мекарданд, ки бидуни кафолати риояи ?у?у?ашон намехостанд ба федератсия ?амро? шаванд. Соли 1870 он?о бо сарварии Л. Риэл дар ?алъаи Гэрри ?укумати мува??атиро таъсис дода, талаб карданд, ки ба замин?ои он?о ма?оми музофоти комил?у?у? дода шавад. ?укумати марказ? талаби он?оро пазируфт ва музофоти Манитоба 15.7.1870 ба ?айати федератсия ?амро? шуд. 20 7.1871 Колумбияи Британия ?ам ма?оми музофотро со?иб шуд ва ?амин тари? Канада ба кишвари ?удратманди ?авзаи у?ёнуси Ором табдил ёфт. Ду сол ?абл аз ин бунёди ро?и о?ани у?ёнуси Ором шуруъ гардида буд, ки соли 1885 ба ан?ом расид. 1.7.1873 ?азираи Шо?зода Эдуард ?ам ба ?айати федератсия ?амро? шуд. Дар ?амин сол ?укумати консерватор?оро дар гирифтани ришва?ои бузург аз со?ибкорони канадаг? ва амрико? ба ивази имтиёз?ои ?укумат? мутта?ам шуд ва дар пайи он Сарвазир ба истеъфо рафт. Дар интихоботи ?айринавбат? (январи 1874) ?изби Либерал? бо сарварии А. Маккензи пир?з? ба даст овард ва исло?оти заминро дар ?азираи Шо?зода Эдуард ро?андоз? кард. Аммо ба сабаби надоштани та?рибаи кофии идоракун? дар интихоботи 1878-ро ба консерваторон бохт. Соли 1885 ?инду?о ва фаронсавитаборони Саскачеван бо сарварии Л. Риэл, ки аз ИМА омада буд, ш?риш бардоштанд. Нер??ои федерал? мо?и майи соли 1885 ш?ришро пахш карда, сарвари онро ба ?атл расонданд. Дар интихоботи соли 1986 либерал?о пир?з шуданд ва У. Лоре сарвари ?укумат интихоб гардид. Дар 15 соли сарвазирии Лоре ?удуд Юкон ба ?айати федератсия ?амро? шуда (13.6.1898), Саскачеван ва Алберта ма?оми музофотро со?иб шуданд (1.9.1905). Дар ибтидои асри 20 раванди азхудкунии замин?о суръат гирифта, чандин кон?ои маъдан?о таби? кашф шуданд. Дар да?солаи аввали асри 20 масъалаи таъсиси флоти ?арбии Канада ва та?ти фармонде?ии артиши Британия ?арор додани он, инчунин масъалаи истифодаи ?увва?ои мусалла?и Канада дар ?анг?ои Англия дар Афри?ои ?ануб? ба миён омад, ки англоканадаги?о аз он ?онибдор? ва франкоканадаги?о ба он мухолифат карданд. ?укумат ма?бур шуд ба ?анги Афри?ои ?ануб? фа?ат ихтиёриёнро сафарбар кунад. 4.8.1918 Британия му?обили Олмон ?анг эълон кард ва бо ин восита Канада ба ?анги Якуми ?а?он? кашида шуд. Талафоти Канада аз ин ?анг 60 ?азор нафар кушта ва 173 ?азор нафар ма?ру?ро ташкил дод. Соли 1919 Канада созишномаи сул?и Версалро имзо карда, узви Лигаи Миллат?о шуд. Т?ли сол?ои ?анг миёни коргарон ва со?ибони ширкат?о мо?аро сар зада, хислати оммав? гирифт. Барои ?алли ин мушкил? ?укумат соли 1927 бо?и гумрукиро барои воридот кам карда, ба когарон ва хидматчиёни аз 70 сола боло нафа?а таъйин кард. Эъломияи соли 1926-и Балфур ва ?онуни соли 1931 Вестмер во?еиятро расмиёт бахшиданд: ?ан?з аз соли 1922 Канада пешни?оди Британияро дар хусуси бар?арор кардани робита бо Туркия рад карда буд; соли 1924 Канада бо И?ШС робита?ои дипломат? ба ро? монд (соли 1929 ?атъ шуда, соли 1942 бар?арор ва сол?ои 1945–54 мутава??иф шуда буданд). Соли 1927 Канада бо ИМА робитаи муста?ими дипломат? бар?арор кард. Аз соли 1929 бо сабаби кам шудани талабот ба ?алладона ва паст шудани нархи он, ки ма?сулоти асосии содирот? ма?суб мешуд, вазъи и?тисодии Канада якбора бад шуда, ?азорон нафар бекор монданд. ?укумати тозаинтихоби консерватор?о бо сарварии Р. Беннет барои бекорон урдуго??о ташкил намуда, норасои?ои музофот?оро аз бу?ети федерал? ?уброн кард. Инчунин дар бораи бар?арор кардани хо?аги?ои фермер? дар мар?зор?о (прерия?о) ?онун?о ?абул шуда, барои ти?орат бо дигар доминион?ои империя созишнома?ои Оттава (1932–34) тасвиб шуданд. Исло?оти и?тимоии Беннет нуфузи ?изби ?ро наафзуд ва баръакс пас аз чанде аз ?ониби Додго?и Олии кишвар ?айри?онун? дониста шуд. Дар интихоботи соли 1935 либерал?о пир?з шуда, чанд исло?от ро?андоз? карданд. Аз ?умла, ?иссаи давлатро дар и?тисод афзуданд, ба ша?рвандон и?озат доданд, ки барои ?ифзи манфиат?ои худ итти?одия?о таъсис ди?анд ва урдуго??о барои коргаронро ба?рам доданд. Бо ву?уди ин, и?тисоди Канада, ки аз вазъи бозор?ои берун? вобаста буд, тамоми давраи сол?ои 30-ум вазъи ногувор дошт. 9.9.1939 парламенти Канада дар бораи эълони ?анг бо Олмон эъломия ?абул кард ва пас аз як р?з артиши ин кишвар вориди ?анги Дуюми ?а?он? (1939–45) шуд. Нер??ои ?арбии Канада дар му?орибаи Депп (1942), озодкунии Италия ва Ситсилия (1943), му?орибаи Нормандия (июн-июли 1944) ва берун кардани ?увва?ои Олмон аз ?олланд (1945) ширкат кардаанд. Аз 1 млн нафар сарбозони Канада дар ?анги мазкур 42 ?азор нафар кушта ва 54 ?азор нафар ма?р?? шуданд. Соли 1945 Канада узви СММ шуд.

Соли 1947 парламенти Канада Санадро дар бораи ша?рвандии ин кишвар ?абул намуда ва сарвари ?амонва?таи ?укумат нахустин ша?рванди мамлакат шуд. Соли 1948 Кинг аз сарварии ?укумат ва ро?барии ?изби худ канор рафт ва ба ?ои ? Л. Сен-Лоран омад. 31.3.1949 Нюфаундленд ба ?айати федератсия дохил шуд. ?ангоми таъсиси НАТО (4.4.1949) Канада яке аз муассисони ин созмон шуд. Аз ибтидои сол?ои 1950 и?тисоди Канада ба мар?алаи нави рушд ?адам ни?од. Коркарди кон?ои тоза кашфшудаи радий (Лабрадор), нафт ва гази таби? (Алберта) шуруъ гардид. Соли 1962 мушаки амрико? нахустин радифи сунъии канадагиро ба мадори Замин баровард. Мушкилоти асосии дохилии Канада дар сол?ои 1960–70 афзудани ?удоихо?? дар миёни фаронсавитаборони Квебек ва ба талаботи замони нав ?авобг? набудани конститутсияи мамлакат буд. Барои ин мушкилот ?укумати либелар?о бо сарварии П. Трюдо сиёсати дузабониро дар сат?и федерал? эълон дошта, вазорати рушди минта?авиро таъсис дод, ки мабла??ои асосии он ба Квебек равона мешуданд. Аммо ?удоихо?ии миллии баъзе гур???о мо?и октябри соли 1970 ба терроризми ошкоро табдил шуд: ?аб?аи озодихо?и Квебек ноиби сарвазири музофот П. Лапортро рабуд. Ба Квебек ?увва?ои федерал? ворид карда шуданд, аммо на?от додани асир муяссар нашуд. Вале ин амал шумораи ?онибдорони ?аб?аи озодихо?и Квебекро кам кард, зеро аксари сокинони ин музофот, ки фаронсавитабор буданд, кушторро ро?и нодурусти муборизаи сиёс? медонистанд. Соли 1970 синну соли интихобкунандагон аз 21 ба 18 сола поин оварда шуд. Афзоиши нархи нафт дар соли 1973 боиси сар задани ихтилоф миёни ?укумати федерал? ва ?укумат?ои музофот?ои Алберта ва Саскачеван гардид. ?укумати марказ? ба даромад?ои бузурги ширкат?ои нафт? хиро? ?ор? карда, нарх?ои дохилии нафтро зери назорати ?идд? гирифт. Ин ихтилоф?о соли 1974 бо тавофу? ?ал шуданд. Дар худи ?амон сол Агентии тафтишоти сармоя?ои хори?? таъсис дода шуд, ки меъёри сармоягузори?ои хори?иро дар и?тисоди Канада назорат мекард. Соли 1976 Канада ба гур??и 6 давлати мутара??? дохил гардид ва бо ин ??афтгонаи бузург? ташкил шуд. Мушкилоти вобаста ба та?сими сало?ият?о миёни ?укумати федерал? ва музофот?о пас аз ?абули Санади Конститутсионии соли 1982 ?алли худро ёфт. Санади мазкур вобастагии Канада-ро ба парламенти Британия дар масъалаи ?онунгузор? бар?ам дода, Санадро дар бораи Амрикои Шимолии Британия, ки аз соли 1867 ин?ониб ?онуни асосии мамлакат ма?суб мешуд, аз эътибор со?ит кард. ?амзамон, ?укумати либерал?о дастурамали барномаи Миллии энергетикиро (1980–85) татби? мекард, ки ?адафи он ниго? доштани нарх?ои дохилии ма?сулоти нафт? ва газ?, бар?ам додани имтиёз?ои андозсупор? барои ширкат?ои нафтугазии фаромилл?, харидор? кардани дорои?ои хори?ии со?аи энергетикии и?тисод, фаъол кардани кор?ои та??и??-геолог?, рушди со?аи алтернативии энергетика ва сарфакори дар истифодаи с?зишвор? ва нер?и бар? буд. Соли 1980 суруди миллии Канада дар баробари нишон (1921) ва парчами шо?? (1965) ?амчун рамзи давлат? тасди? шуд. Соли 1988 Канада ва ИМА дар бораи ти?орати озод созишнома?о имзо карданд, ки соли 1992 Созишномаи Амрикои Шимол? дар бораи ти?орати озод (НАФТА) онро иваз намуд. Аз ва?т ин?ониб миёни Канада ва ИМА ?амгироии ?ав? ба амал омада, то кунун идома дорад. ?укумати либералии сол?ои 1993–2006 тавонист мушкилоти норасоии бу?ет ва ?арзи хори?иро бартараф намуда, бори гарони андоз?оро ко?иш ди?ад. Соли 1996 дар масъалаи забону фар?анг ба Квебек сало?ияти махсус дода шуд. 1.4.1999 ?удуди Нунавут ?амчун аъзои 13-уми федератсия ба ?айати Канада дохил шуд. Канада дар амалиёти НАТО дар Югославия (1999) ва Аф?онистон (2001) ширкат карда, аз иштирок дар ?анги ИМА ба му?обили Иро? (2003) худдор? намуд. Баъд аз интихоботи соли 2006 ?укумати консерватив?о бо сарварии Стивен Харпер квота?оро барои му?о?ирон якбора ихтисор карда шарт?оро барои он?о зиёд кард. Чунин сиёсат ?омеаи Канада парокандагиро ба ву?уд овард: нафароне, ки зидди масрафоти зиёди и?тимо? барои му?о?ирон буданд, аз ин сиёат пуштибон? карданд, дар ?оле, ки му?о?ирон ва сокинони ша?р?ои бузург аз чунин сиёсат роз? набуданд. Дар интихоботи соли 2015 либерал?о бо ро?барии ?астин Трюдо ?олиб шуда, ?укуматро со?иб шуданд.

Сарвазирони Канада: ?. Макдоналд (июли 1867 – ноябри 1873; ?изби Консерватив? – ?К); А. Макензи (ноябри 1873 – октябри 1878; ?изби Либерал? – ?Л); ?. Макдоналд (октябри 1878 – июни 1891; ?К); Э. Эббот (июни 1891 – ноябри 1892; ?К); Д. Томпсон (декабри 1892 – декабри 1894; ?К); М. Бауэл (декабри 1894 – апрели 1896; ?К); Ч Тапер (май – июл 1896; ?К); У Лоре (июли 1896 – октябри 1911; ?Л); Р. Борден (октябри 1911 – октябри 1917; ?К); Р. Борден (окбябри 1917 – июли 1920; ?изби Юнионист?); А. Мейген (июли 1920 – декабри 1921; ?К); У. Кинг (декабри 1921 – июни 1926; ?Л); А. Мейген (июни – сентябри 1926; ?К); У Кинг (сентябри 1926 – августи 1930; ?Л); Беннет (августи 1930 – октябри 1935; ?К); У Книг (октябри 1935 –ноябри 1948; ?Л); Л. Сен-Лоран ноябри 1948 – июни 1957; ?Л; ?. Дифенбейкер (июни 1957 – апрели 1963; ?изби тара??ихо?и консерватив?– ?ТК); Л. Пирсон (апрели 1963–апрели 1968; ?Л); П. Трюдо (апрели 1968– июни 1979; ?Л); ?. Кларк (июни 1979–марти 1980; ?ТК); П. Трюдо (марти 1980–июни 1984; ?Л); ?. Тернер (июн – сентябри 1984; ?Л); Б. Малруни (сентябри 1984 – июни 1993; ?ТК); Канада Кемпбелл (июн – ноябри 1993; ?ТК); Ж. Кретен (ноябри 1993 – декабри 2003; ?Л); П. Мартин (декабри 2003 – феврали 2006; ?Л); С. Харпер (феврали 2006 – 2015; ?К); ?. Трюдо (аз 4.11.2015).

Сиёсат ва ?укумат

Сохти давлат?. Канада давлати федеративии дорои шакли идоракунии монархияи конститутсион? мебошад. Узви Итти?оди кишвар?ои муштаракулманофеи Бритониё. Асос?ои ?у?у?ии идоракунии давлат дар ма?муи санад?ои конститутсион?, ?онун?ои Британия ва амсоли он?о та?ассум ёфтаанд. Расман сарвари давлат шо?и Бритониё буда, намояндаи маликаи Бритониё – генерал-губернатор  бо пешни?оди сарвазир аз ?ониби шо?и Бритониё таъйин мешавад.

?окимияти ?онунгузор тавассути шо? ва парламенти дупалатаг? (поин? – Палатаи (ма?лис)-и умум?, ки вакилони он тари?и интихоботи умум? ба му?лати 5 сол интихоб мешаванд; боло? – Сенат, ки аъзои он бо пешни?оди сарвазир аз ?ониби генерал-губернатор таъйин мешаванд ва то синни 75 солаг? фаъолият мекунанд) амал? мешавад.

?окимияти и?рои мутаалли? ба шо? аст ва бо сарварии сарвазир тавассути ?укумат амал? карда мешавад. ?укумат назди Палатаи умум? масъул аст ва дар сурати из?ори нобовар? аз ?ониби Палата нисбат ба фаъолияти ?укумат он бояд истеъфо ди?ад.

Канада узви чунин созмон?ои ?а?он? аст: СММ (1945), ХБА (1945), ББТР (1045), НАТО (1949), СА?А (1973), АТЭС (1989), СКА (1990), СУТ (1995) ва ?айра. Канада бо ?ум?урии То?икистон аз 1 январи 1992 равобити дипломат? дорад. ?арорго?и сафири фав?улодда ва мухтори Канада дар ?ум?урии То?икистон дар ша?ри Алмаатои ?ум?урии ?азо?истон во?еъ мебошад. ?амкории То?икистон бо Канада тари?и Агентии рушди байналмилалии Канада (CIDA) дар ча?орч?би барнома?ои со?аи исте?солоти кишоварз?, тандуруст? ва маориф бар ро? монда шудааст. ?амчунин, Канада дар омодасозии кадр?ои со?аи ?арб?, безараргардонии мина?о ва пешгирии мубодилаи ?айри?онунии маводи мухаддир ба То?икистон кумак кардааст. ?а?ми ти?орати ду?ониба байни ?ум?урии То?икистон ва Канада дар соли 2013 ба 1756.5 ?азор доллари ШМА расид, ки аз он содирот 4.8 ?азор доллар ва воридот 1751.7 ?азор долларро ташкил дод.

?изб?ои сиёс?. Канада 19 ?изби сиёс? дорад, ки 5 адади он?о дар парламент намоянда доранд: ?изби консерватив? (таъсисаш сол?ои 1880); ?изби либерал? (1872 ); ?изби нави демократ? (1961); ?изби сабз (1983) ва блоки Квебек (1991). Соли 1942 ?изби консерватив? ба ?изби тара??ихо?и консерватив? табдил шуда, пас аз мутта?ид шудан бо итти?оди исло?отхо?и Канада ?изби нави консерватив? ташкил шуд (2003). Блоки Квебек манфиат?ои фаронсавитаборони кишварро дар сат?и федерал? ?имоя мекунад. Нер??ои сотсиал-демократиро ?изби нави демократ? намояндаг? мекунад. ?изб?ои дигаре ?ам фаъолият доранд, ки дар парламент намоянда надоранд. Аз ?умла, ?изби Коммунистии Канада (таъсисаш соли 1921); ?изби Марксист?-Ленин? (1970); ?изби Либертариан? (1975); ?изби мероси масе?? (1987); ?изби Амал (1997); ?изби тара??ихо?и Канада (2004); Нахустин ?изби хал?ии Канада (2004); ?изби блоки ?арб? (2005) ва ?.

Бахшбандии кишвар?

Аз ли?ози маъмур? ба 10 музофот ва 3 ?аламрав та?сим мешавад

?у?рофия

Табиат. Релеф, сохти геолог? ва захира?ои таби?. Хатти со?ил? дар Шимол ва Шар? бисёр но?амвор буда, чандин хали?и калон, ним?азира?о ва обдара (фиорд)-?о дорад, ки ним?азира?ои Бутия, Мелвилл, хали?и ?удсон, ним?азира?ои Лабрадор ва Унгава, хали?и Сент-Лоуренс (Лавренти Му?аддас), ним?азираи Шотландияи Нав, ?азира?ои Нюфаундленд, Кейп-Бретон, Принс-Эдуард, Антикости ва ?айра аз ?умлаи он?о мебошанд. Со?ил?ои ?арб? баланд ва душворрас буда, тавассути обдара?о та?сим шудааст. ?ад-?ади со?ил ?азира?ои зиёде во?еъ гардидаанд. Ба ?айр аз ?исмате, ки дар ?итъа во?еъ мебошад, ?удуди Канада ?амчунин Гала?азира?ои Арктикии Канадаро низ фаро мегирад, ки чандин гул?го?у хали? дорад. 75 % ?аламрави кишварро ?амвор? ва пуштак???о фаро гирифта, к???о асосан дар ?исми ?арбии кишвар ва дар Шимолу Шар?и Гала?азира?ои Арктикии Канада во?еъ мебошанд. Дар ?ануб ва ?анубу ?арб ?амвори?ои Марказ?, дар ?арби он пуштак???ои ?амвори?ои Бузург ва дар Шимолу ?арб пастии Маккензи ?арор доранд. Дар Шимоли дарёи Сент-Лоуренс па?нк???ои Лоурент (Лаврентия) во?еанд. Дар ?арб аз Шимол ба ?ануб дар мувозии ?аторк???ои Со?ил? ва к???ои Санг? к???ои Кордилер т?л кашидаанд, ки баландтарин ?уллаи мамлакат (5951м) дар он?о во?еъ мебошад. Дар Шимолу ?арб к???ои Маккензи ва дар ?анубу Шар? шоха?ои к???ои Апалачи мав?еъ доранд.

Аксари ?удуди мамлакат дар платформаи ?адимии Амрикои Шимол? во?еъ аст, ки дар ?арб бо системаи чиндори инти?ои давраи мезозой-ибтидои кайнозойии Кордилер ва дар Шар? тавассути системаи чиндори каледон?-герсинии Апалач?о ма?дуд шудааст.

Канада захираи бузурги маъдан?о ва ма?сулоти хом дорад, ки метавонад талаботи дохилии кишварро ?онеъ намояд ва ?амзамон имкон меди?ад, ки асбест, ру?, никел, сурб, о?ан, мис, ну?ра, нефт, газ ва ?айра ба ми?дори зиёд ба кишр?ои дигар фур?хта шаванд. Канада вобаста ба ми?дори захира?ои маъдан?ои о?ан, никел, титан ва намак?ои калий дар ?итъаи Амрикои Шимол? ма?оми аввал ва вобаста ба захира?ои волфрам ва ру? пас аз Чин ва Австралия дар ?а?он ма?оми дуввумро мегирад. Тиб?и омори собитшуда Канада аз р?и дороии захира?ои нафту газ пас аз Арабистони Сауд? дар ?а?он ?ои дуввумро со?иб аст.

И?лим. Бо сабаби масо?ати бузург аз ?арб ба Шар? ва хусусият?ои релеф и?лими Канада бисёр гуногун аст. Дар Шимол – арктик? ва субарктик? (дамои солона –5–10^° С буда, аксараи ?удуди он дар давоми сол барфп?ш аст); дар ?анубтари ин ?удуд асосан и?лим муътадил ва континентал? (зимистони ?а?ратун, тобистони хушк ва хеле гарм; дар нишеби?ои ?арбии к???ои Кордилер муътадили ба?р? (зимистони нарми борон? ва тобистони серун); дар со?ил?ои Атлантик ва ?азираи Нюфаундленд и?лими муътадили борутубат (зимистони нарм, тобистони нисбатан гарм, туман?ои мудовим) ?укмфармост. ?арорати миёнаи мо?и январ дар Шимол –30–35 °С, дар наво?ии дохилии ?ануб –20°С, дар ?азираи Фаундленд –5–10 °С, дар со?ил?ои ?арб? +1–4 °С мебошад. ?арорати миёнаи мо?и июл аз +3–5 °С дар Шимол то +20°С дар ?ануб мерасад. Пасттарин ?арорат –60 °С дар болооби дарёи Юкон ба ?айд гирифта шудааст. Дар со?ил?ои ?арб? ми?дори боришот нисбатан зиёд (солона 2400–2700 мм, дар ?азираи Ванкувер то 5000 мм), буда, дар но?ия?ои дохил? то 250–500 мм, дар Шимол камтар аз 150 мм ва дар со?ил?ои Атлантик 1000–1400 мм-ро ташкил меди?ад. И?лими со?ил?ои у?ёнуси Ором та?ти таъсири ?араён?ои гарми у?ёнус? ?арор гирифта, ?авои он намии бештар дорад. ?исмати Шимолу Шар? ва Шар? бошад зери таъсири ?араёни сарди Лабрадор аст ва зимистон ин ?удудро муддати т?лон? барф п?шондааст.

Об?ои дохил?. Аксари дарё?ои Канада ба ?авзаи у?ёнуси Атлантик ва Яхбастаи Шимол? тааллу? дошта, ?исми камтари он?о ба у?ёнуси Ором мерезанд. Дарёи Лаврентияи Му?аддас дар Шар?, ки 3057 км т?л ва чандин шохоб?о (Оттава, Сагиней, Сен-Морис, Маникуаган ва ?.) дорад, ?обили киштигард? аст. Ин дарё ?авзаи к?л?ои Бузургро бо у?ёнуси Атлантик мепайвандад. Дар марказ дарёи Саскачеван ба к?ли Виннипег рехта, аз он ?о дарёи Нелсон ибтидо мегирад ва ба хали?и ?удсон мерезад. Дарозтарин дарёи Канада – Маккензи, ки 5472 км т?л мекашад, аз к?ли Бузурги Слейви о?оз шуда, ба у?ёнуси Яхбастаи Шимол? мерезад. Дарёи Фрейзер ва ду дарёи дигаре, ки ?исман аз ?удуди Канада мегузаранд – Юкон ва Колумбия ба у?ёнуси Ором мерезанд. Манбаи асосии дарё?о барфу борон аст. Дамиши дарё?о дар ?амвори?о дар охири ба?ор ва дар к???ои Кордилер дар фасли тобистон ба амал меояд. Ба ?айр аз ?ануб дарё?о муддати 5–9 мо? ях мебанданд. Дар баъзе ?итъа?ои ?амвори?о дарё?о ?обили киштигардианд. Дар дарё?ои к??истон? захира?ои бузурги гидроэнергетик? мав?уданд. Канада аз ли?ози доштани к?л?о дар ?а?он ма?оми намоёнро мегирад. Дар марз бо ИМА к?л?ои Бузург (?исме аз акватория ба ИМА тааллу? дорад) – Онтарио, Эри, Гурон, Боло? во?еанд, ки тавассути дарё?ои хурд ба ?ам пайваста, ?авзаи бузурги масо?аташ бештар аз 240 ?азор км²-ро ташкил меди?анд. К?л?ои нисбатан хурд дар ?удуди Сипари Канада ?ойгиранд. Дар марз бо ИМА шаршараи бузурги Ниагара ?арор дорад. Дар Шимол яхбандии доим? масо?ати зиёда аз 195 ?азор км²-ро фаро мегирад. Пирях?о ?ам дар к???ои ?арби мамлакат ва ?ам дар Гала?азира?ои Арктикии Канада (146,5 ?азор км²) мав?уданд.

Хок ва рустани?о. Дар ?амвори?о хосияти минта?ав? доштани ?абати хок?-гиё?? да?и?ан возе? буда, бо наздикшав? ба к???ои санг? субмеридионал? ва дар к???о к??истон? мешавад. Дар Шимоли Гала?азира?ои Арктикии Канада ?абати хок?-гиё?? мутаалли? ба биёбони арктик? мешавад. Канор?ои шимолии ?исмати материкии кишвар ва аксари ?удуди Гала?азира?ои Арктикиро тундрае фаро гирифтааст, ки то дарунтари ?ануб ?ад-?ади со?ил?ои ?арбии хали?и ?удсон ва ним?азираи Лабрадор т?л мекашад. Дар ин ?о халан??, ?еша, т?си майда ва бед мер?янд. Хоки ин ?о тундраг? ва торф?-гле? аст. ?анубтар ?итъа?ои тундра?ангал ва минта?а?ои тайга бо хоки хокистарранги ботло?? во?еанд. Дар ?анубу Шар?и он ?ангал?ои дарахтони сузанбарги барг?ояшон па?н бо хоки хокистарии чимдор ?ойгиранд. Махсусан ?ангал?ои наво?ии к?л?ои Бузург хеле гуногун буда, дар ?удуди он ко?и сафед, ларг (норун)-и амрико?, тсугаи канадаг?, булут, шо?булут, бук ва ?айра мер?янд. Дар со?ил?ои у?ёнуси Ором ?ангал?ои дарахтори с?занбарг ?арор дошта, дар музофот?ои лабиба?рии со?или Атлантик ?ангал?ои дорои санавбари баласондор, ко??ои сиё?у сурх, ?ал??за, ко?и баргрези амрико? ва т?си зард мер?янд. Дар ?ануб ва ?анубу ?арб, аз ?арби к?ли Виннипег то доманаи к???ои Санг? (Роки) ?ангалдашту дашт?о во?еанд, ки дар аксари ?удуди он?о гандум корида мешавад. Дар па?нк???ои Лаврентия ва пасти?ои Маккензи ботло??ои зиёде ?ойгиранд. ?ангал?о сеяки ?удуди мамлакатро фаро гирифта, дар ?ангал?ои саноат? захираи ч?б 22 млрд³-ро ташкил меди?ад.

Олами ?айвонот. Дар тундра гавазни шимолии карибу, говмеш, гурги тундраг?, харг?ши сафед, лемминг, буми сафед, кабк ва хирси сафед (дар со?ил?ои шимол? ва Гала?азира?ои Арктикии Канада); дар тайга – шо?гавазни амрико?, бизон, хирс (хокистарранг, сиё? ва малла), гург, р?бо?, силовсини канадаг?, росомаха, савсори канадаг?, кундуз, харг?ш, сан?об (сурх ва хокистарранг), эзорсурхаки амрико?, титави мар?зор?, рябчик; дар ?ангал?ои сузанбаргони па?нбарг – гавазни виргин?, гавазни вапити, су?ур, харг?ш, енот, резачорпои сурх; дар дашт?о – р?бо?, ?аш?алдо?, саги дашт?, хази дашт?, юрмон, к?рмуш; дар г???ои Кордилер – г?сфанди к???, бузи барф?, хирси гризли ва пума зиндаг? мекунанд. ?амчунин шумораи зиёди паранда?ои шикор? ва лонагузор дар Канада сукунат дошта, дар об?ои ширини ин кишвар шумораи мо?? зиёд аст.

Масъала?ои эколог?. Сол ба сол фишори инсон? ба ландшафт?ои таби? дар ?оли афзоиш аст, хоссатан дар ?ануби кишвар. Вазъи эколог? бештар аз ?ама дар ?амвори?ои ним?азираи Онтарио ва дар водии дарёи Лаврентияи Му?аддас, ки ?ариб нисфи а?олии Канада дар он сокинанд ва ша?р?ои бузургу марказ?ои саноатии кишвар дар он ?о во?еанд, ногувор аст. Дар ин но?ия дарахтон бурида шуда, ба ?ои ?ангал?ои нестшуда киштзору сохтмон?о бунёд карда мешаванд. Аз ?исоби борон?ои кислотадоре, ки аз наво?ии шар?ии ИМА меоянд, ифлосшавии атмосфера, хок ва об?о ба амал омада, боиси таназзули ихтиофаунаи к?л?ои Бузург, камшавии популятсияи ?айвоноти наздиоб? ва нестшавии баъзе паранда?о шудааст. Дар ?авзаи Арктикии кишвар дар нати?аи азхудкунии кон?ои истихро?и нафт ва ба оби ба?р?о партофтани партов?ои ма?сулоти нафт? хатари бузурги экологиро ба миён овардааст. Мушкили асосии эколог? дар тайга?о ва к???ои Кордилер нестшавии майдон?ои ?ангалзор мебошад, ки сабаби он омода кардани ма?сулоти ч?б? мебошад. Фишори инсон? ба маноти?и дашт? низ хеле бузург аст. Зеро дар дашт?о 60% киштзор?о, 80% чарого??о, инчунин ша?р?ои бузург ва ро??ои на?лиёт? ?ойгиранд. Барои ин маноти? хатари бузург эрозияи хок ва камшавии ?осилнокии замин ба ?исоб меравад.

Минта?а?ои табиии махсус ?ифзшаванда. Мамнуъго??о ва бо??ои миллии (?амаг? 37 адад) 730 ?азор км² (7% масо?ати мамлакат)-ро ташкил меди?анд. Аз миёни он?о бо?и миллии Наханни (1978), бо?и музофотии Дайносор (1979), ?азираи Энтони (1981), бо?и миллии Вуд-Баффало (1983), бо??ои к???ои Сангии Канада (1984, 1990), бо?и миллии Грос-Морн (1987), бо?и музофотии Мигуаша; инчунин бо?у мамнуъго??ои ?исман дар ?удуди ИМА ?арордошта: Клуэйн, Врангеляи Иляи Му?аддас, Глейшер-Бей, Татшеншини-Алсек (1979, 1992, 1994), Бо?и Байналмилалии Сул? Уотертон-Лейкс – (1995) ба фе?ристи мероси ?а?онии ЮНЕСКО дохил шудаанд.

А?ол?. 90% ?ол? дар ?ануб, дар па?нои 150-200 км хатти марз? бо ИМА и?омат дорад. Канада кишвари му?о?ирон аст. Дар аср?ои 19–20 му?о?ират манбаи асосии афзоиши а?ол? буд. Давоми сол?ои 1901–2001 а?олии Канада аз 5,4 млн ба 30 млн расид. А?олии Канада-ро асосан англоканадаги?о ва франкоканадаги?о ташкил медоданд. Аммо дар т?ли асри 20 шумораи ин ду ?авмият то ?адди назаррас (англоканадаги?о аз 60% то 28%; франкоканадаги?о аз 31% то 23%) кам шуда, шумораи дигар ?авму миллат?о аз ?исоби му?о?ирон афзоиш ёфт. Франкоканадаги?о асосан дар Квебек зиндаг? мекунанд, аммо дар дигар музофот?о аз ли?ози шумора англоканадаги?о бартар? доранд. ?амчунин, ирланди?о (12%), олмони?о (9%) итолиёи?о (4%), поляк?о (4%), украини?о (3%), скандинави?о, рус?о ва я?уди?о дар ин кишвар сукунат доранд. Т?ли да?сола?ои охир шумораи му?о?ирон аз ?исоби мардумони осиё? ва Амрикои Лотин? афзудааст. ?инду?о, ки 2% а?олиро ташкил меди?анд, дар резерватсия?ои ?ануби кишвар зиндаг? мекунанд. Дар ?исмати Шимол шумораи ками инуит?о (эскимос?о; 31 ?азор нафар) и?омат доранд. Канада ду забони давлат? дорад: англис? ва фаронсав?. 17% сокинони кишвар бо ?арду забон, 67% фа?ат бо англис? ва 14% тан?о бо фаронсав? гуфтуг? мекунанд. 46% а?олии Канада католик, 36% протестант?о ва бо?имонда пайравони дигар адён мебошанд. Таваллуднок? 10,8‰, ми?дори фавт 7,8‰, афзоиши таби? 3‰ (2007) – аз миёни сол?ои 1970 дар пайи камшавии таваллуд р? ба ко?иш овард. Нишондоди фавти к?дакон ба сари 1000 нафар зинда таваллудшудагон ба 4,6 баробар аст. Давомнокии миёнаи умр 80,3 (аз мардон 76,9 ва аз занон 83,3) солро ташкил дода, дар ?а?он яке аз баландтарин нишондод аст. Сохтори синнусолии а?ол?: 0–14 сола – 17,3%, 15–64 сола – 69,2%, аз 65 сола боло 13,5%. Ба ?исоби миёна ба ?ар 100 нафар зан 98 мард рост меояд. Зичии миёнаи а?ол? ба ?ар км² 3 нафарро ташкил меди?ад. Бештар аз 80% а?ол? дар ша?р?о и?омат доранд. Ша?р?ои бузургтарин ва шумораи а?олии он?о тиб?и омори соли 2008 (?азор нафар): Тронто – 6324,5; Монреал – 3763,7; Ванквер – 2254,4; Оттава – 1152,7; Калгари – 1140,9. Сохтори шу?ли а?ол?: со?аи хидматрасон? (ба шумули на?лиёт ва ало?а) 76%, саноат, 16%, сохтмон 6%, кишоварз? 2%. Сат?и бекор? 5,9% (2007).

И?тисод

Канада дар ?атори кишвар?ои пешрафтаи сафи аввали дунё ?арор дошта, и?тисоди хуб рушдкарда дорад. А?олиаш асосан дар ?исмати ?ануби мамлакат сукунат дошта, минта?а?ои азхуднашуда ё кам азхудшуда бисёр дорад. Ин мамлакат дорои захира?ои бузурги нафт, гази таби?, маъдани о?ан, филиззоти ранга ва ?иматба?о, уран, ангиштсанг, намак?ои калий, асбест ва ч?б мебошад. Аз ин р? пойго?и му?ими ашёи хом барои бозори ?а?он?, аз ?умла барои ИМА ба ?исоб меравад. 10% масо?ати ?ангал?ои ?а?он ба Канада тааллу? дошта, ин кишвар аз ли?ози захираи ч?б дар дунё ?ои 3-юм ва аз ли?ози ?а?ми он бар сари а?ол? ?ои 1-умро мегирад.

ММД (тиб?и таносуби ?обилияти харидор? (Т?Х)) 1518 трлн долл. Сохтори ММД монанди кишвар?ои пешрафтаи саноат? аст: 71% ММД дар со?аи хидматрасон?, 26% дар саноат ва 3% дар кишоварз? тавлид мешавад. Афзоиши ММД 2,5% (2014). Со?а?ои асосии и?тисод: саноати истихро?и маъдан, энергетика, металлургияи ранга, мошинсоз?, саноати ?ангал ва коркарди ч?б, саноати химия ва химияи нафт? ва кишоварз?. Канада таъминкунандаи асосии ашёи хоми ИМА ва ?амзамон истеъмолгари асосии ма?сулоти ин кишвар аст. Канада аз соли 1994 узви Созишномаи Амрико дар бораи ти?орати озод (НАФТА) аст.

Саноат. Со?аи истихро? асосан ба содирот нигаронида шуда, то 80% ма?сулоти истихро?шуда ба беруни мамлакат содирот мешавад. Канада талаботи дохили худро ба захира?ои энергетик? пурра ?онеъ мекунад. ?а?ми истихро?и нафт дар Канада соли 2016 ба 218 млн тонна ва ?а?ми гази таби? ба 174 млрд³ баробар буд. Минта?аи асосии истихро?и нафту газ Алберта аст, ки 70% нафт ва 80% гази таби? аз он ?о гирифта мешавад. Дар ибтидои асри 21 Канада истихро?и нафту газро дар тунукоба?ои у?ёнуси Атлантик шуруъ кардааст.

Аз ли?ози тавлиди нер?и бар? (663000 ГВт.с, 2016) Канада ба ?атори да? кишвари пешсафи ?а?он дохил буда, аз ли?ози тавлиди бар?и об? (62%) ма?оми аввалро со?иб аст.

Яке аз со?а?ои му?ими саноат коркарди филиззот аст, ки ашёи хоми он асосан аз худи кишвар гирифта мешавад ва пас аз коркард ба беруни мамлакат содирот мешавад.

Саноати мошинсоз? асосан ба исте?соли техникаи фазо?-кай?он?, мошин?ои хо?агидор?, ?исм?ои э?тиёти тайёра ва ?атора?о, та??изоти энергетик? ва дастго?у лавозимоти со?а?ои истихро?и маъдану коркарди ч?б нигаронида шудааст.

Саноати электрон? исте?соли роёна?о (компютер?о) та??изоти телекомуникатсион? ва дигар техникаи кориро дар бар мегирад. Киштисоз? ва таъмири кишти?о низ хеле рушд кардааст. Саноати химия ва химияи нафт? ?ам рушди назаррас дошта, асосан исте?соли модда?ои органикиро дар бар мегирад. Со?аи дорусоз? ?ам пешрафта аст. Коркарди ч?б хуб тара??? карда, аз ашёи хоми дохил? тамоми ма?сулоти ч?б? ва ко?азу дафтар омода карда мешавад. Ширкат?ои махсус ба исте?соли ма?сулоти нассо?? ва пояфзор?о маш?уланд. Саноати х?роквор? асосан ба исте?сол ва коркарди ма?сулоти худ? (г?шт, шир, ?алладона, мо??) нигаронида шудааст.

Хо?агии ?ишло? асосан кишти ?алладона ва чорводориро фаро мегирад. Макони асосии рушди со?а?ои мазкур маноти?и дашт? ва атрофи к?л?о мебошад. Канада 16% гандуми тамоми ?а?онро исте?сол мекунад ва аз ли?ози содироти он дар дунё ?ои 3-юмро мегирад. Дар дашт?ои Бузурги ?ануби мамлакат дар баробари гандум, ?уворимакка, офтобпараст, тамоку, ангур ва парвариши чорвои хурд ?ам рои? аст. Дар шимоли кишвар парвариши гавазну дигар ?айвоноти шимол? ва коркарди п?ст низ маъмул аст. Дар минта?а?ои наздисо?ил? ва к?лу дарё?о мо?идор? ?ам рушд кардааст.

На?лиёт. Бо сабаби масофа?ои т?лон? на?лиёт?ои ро?и о?ан, автомобил?, ба?р? ва л?ла?ои инти?ол? дар и?тисоди Канада на?ши му?им доранд. Аз сол?ои 1990 со?а?ои на?лиёти ?аво?, ба?р? ва ро?и о?ан, ?исман хусус? шуда, танзими давлатии он?о камтар шуд. Дарозии ро??ои о?ани Канада 49422 км (2017), ро??ои автомобил? 1042 ?азор км (2011), ки 497 ?азор км-и он мумфарш ва 17 ?азор км ро??ои бузург (автострада); т?ли умумии ро??ои обии дохил? 631 км ва хатр?ои инти?оли нафту ма?сулоти нафт? 23654 км ва газ? 74980 км-ро ташкил меди?анд. Ро??ои асосии хушк? аз Шотландияи Нав ва Квебек тавассути Онтарио ва ?амвори?ои Бузург гузашта, то бандар?ои ба?рии Колумбияи Британия мерасад. Дар ?анубу шар?и кишвар на?лиёти обии дохил? (дарёи Лаврентияи Му?аддас, к?л?ои Бузург; 3769 км) на?ши хеле му?им дорад. Фур?дго??ои байналмилалии Канада: Монреал (Дорвал), Торонто (Пирсон), Ванкувер, Галифакс, Калгари.

Робита?ои и?тисодии хори??. Аз ли?ози табодули ти?орати хори?? Канада ба ?атори да? кишвари пешсафи дунё дохил мешавад. Ма?сулоти асосии содирот?: автомобил?о, тайёра?о, та??изоти телекомуникатсион?, ма?сулоти химияв?, ч?б, ко?аз, нафт ва ма?сулоти нафт?, гази таб?, бар?, алюминий, никел, намак?ои калий ва гандум. Шарикони асосии Канада вобаста ба содирот ИМА (85%), Чин, Мексика, ?опон, Британия ва Норвегия мебошанд. Ма?сулоти асосии воридот?: ашё барои мошинсоз?, мол?ои истеъмол?, ма?сулот барои саноати химияв?, коркарди филиззот, хо?агии ?ишло? ва мо?идор?. Шарикони асос? вобаста ба воридот: ИМА, Чин, Мексика ва ?опон мебошанд.

Дар со?аи хидматрасонии и?тисоди Канада хидматрасони?ои тафре?? на?ши му?им доранд. Тиб?и омор?о соли 2012 16 млн нафар сайё? аз Канада дидан кардаанд ва аз ин кор 17,4 млрд доллари ИМА ба и?тисоди ин кишвар фоида расидааст. Сайё?он асосан ба дидани ша?р?о, шаршара?ои бузург (Ниагара, Монморанси, Вилсон, Хелмкен, Вир?иния ва ?.), к?л?о, дара?ову манзара?ои таби?, олами ?айвонот ва бо??ои милливу мамнуъго??ои Канада меоянд.

Тандуруст?

Масрафоти умумии со?аи тандуруст? 10,1% ММД (мабла?гузор? аз ?исоби бу?ет 70,3%, сектори хусус? 29,7%, 2016)-ро ташкил меди?ад. Мабла?гузории бу?ет? дар се зина: федерал?, музофот? ва ма?алл? ба ро? монда мешавад. Со?аи тандурст? дар асоси низоми и?тимоии бимаи саломатии ша?рвандон фаъолият мекунад ва аз ?исоби бима?ои хусус? ба он илова карда мешавад. Ба сари 100 ?азор нафар сокинони кишвар 220 пизишк ва 1000 нафар мутахассисони маълумоташон миёнаи тибб? рост меояд. Шумораи кат?ои хоб барои беморон бар сари ?ар 10 ?азор нафар 29 ададро ташкил меди?ад.

А?ол?

Сат?и зиндагии сокинони Канада дар ?а?он яке аз баландтарин?ост. ММД ба сари а?ол? 46200 долларро ташкил меди?ад (2016), ки дар миёни кишвар?ои бузург тан?о аз ИМА поин аст. Сат?и таваррум 1,4% (2017). Шумораи истифодабарандагони интернет 16 млн ва аз телефон?ои мобил? 13,5 млн нафарро ташкил меди?ад.

Маориф ва илм

Сат?и саводнок? дар миёни а?олии аз 15 сола боло 99 %-ро ташкил меди?ад. Низоми маорифи Канада яке аз бе?тарин?о дар ?а?он буда, мутамарказ нест, яъне вазорати маорифи федерал? ва стандарт?ои умумии та?силот дар ин кишвар ву?уд надорад. Тиб?и сар?онуни мамлакат со?аи маориф комилан та?ти сало?ияти ?у?у?ии ?ар музофот аст ва сиёсати маорифу масрафот ба ин со?аро ?ар музофот муста?илона муайян мекунад. Та?сил дар макотиби миёна ройгон аст. 95% му?ассилин дар ду навъи мактаб?о та?сил мекунанд: 1) мактаб?ои давлатии умум?, ки дар он?о писарону духтарон як?оя дар мехонанд; 2) мактаб?ои католик?, ки писарону духтарон дар ало?идаг? та?сил мекунанд. ?амчунин мактаб?ои хусусии пулак? ву?уд доранд, ки 5% му?ассилинро ба таълим фаро гирифтаанд. Муддати та?сил дар мактаб?ои миёна дар аксари музофот?о 12 сол, дар Манитоба ва Онтарио 13 сол ва дар Квебек 11 сол аст. Та?сил бо забони англис? ё фаронсав? сурат мегирад. Дар Канада зиёда аз 170 колле??ои хусусиву давлат? фаъолият доранд, ки мутахассисони ?ирфаиро барои со?а?ои ти?орату саноат омода мекунанд. Шумори каме аз колле??о муассисаи олии та?силот? ба ?исоб мераванд ва дипломи он?о бо намунаи донишго?? баробар дониста мешавад.

Дар Канада ?ариб 100 муассисаи олии та?силот? аст, аксари он?о ма?оми донишго?ро доранд. Тамоми донишго??о давлатианд, ба ?айр аз чанд муассисаи таълимии дин?. Бузургтарин донишго??ои Канада: Донишго?и Торонто (таъсисаш соли 1827), Донишго?и Оттава (1848), Донишго?и Лавал дар Квебек (1852), Донишго?и Виннипег (1871), Донишго?и Монреал (1876), Донишго?и Манитоба дар Виннипег (1877), Донишго?и Алберта дар Эдмонтон (1908), Донишго?и Колумбияи Британия дар Ванкувер (1908), Донишго?и Карлетон дар Оттава (1942), Донишго?и Виктория (1963), Донишго?и Саймон Фрейзер дар Ванкувер (1965), Донишго?и мутта?идаи Квебек (1968). Итти?одияи донишго??о ва колле??ои Канада яке аз ку?антарин (1911) созмон?ои ?айридавлатии ин кишвар аст.

Ба рушди та??и?оти илм? дар Канада дар асри 19 Паж??ишго?и Шо?ии Канада дар Торонто (1849) ва ?амъияти Шо?ии Канада дар Оттава (1882) мусоидат мекарданд, ки дар худ Академияи адабиёт ва илм?ои гуманитар? ва Академиияи илм?ои и?тимо? ва гуманитариро фаро мегирифтанд. Соли 1916 Ш?рои миллии та??и?от? бо шуъба?ояш дар Оттава ва Монреал таъсис дода шуд. ?оло ба масъала?ои умумии илм? Ш?рои илм (1966) ва Вазорати илм ва техника (1971) маш?ул буда, вобаста ба самт?ои муайяни та?и?оти илм? Институти астрофизикаи ба номи Г. Хертсберг дар Оттава (1975), Академияи технологии Канада (1987), Академияи шо?ии санъат дар Торонто (1880), Пж??ишго?и миллии саратоншинос? (1943), Академияи адабиёти музофоти Квебек дар Монреал (1944) ва ?. фаъолият доранд.

Адабиёт

Сокинони аслии Канада – ?инду?о фолклори бузурге э?од кардаанд, ки аз ?ониби адабиётшиносони англис дар ма?м?аи ??абила?ои бумии Канада? дар соли 1956 гирдовар? шуда, бо забни англис? нашр гардидааст. Аз ?умлаи нависандагони маъруфи ?индутабори аср?ои 19–20 Полин ?онсон аст, ки бо асар?ояш дар бораи ?айвонот дар ?а?он маш?ур гаштааст. Дар ин давра забони асосии адабиёт англис? ва фаронсав? буд, аммо баъзе нависандагон бо забон?ои модарии худ – шотланд?, исланд?, украин? ва ?. шеъру асар э?од мекарданд. Забони англис? дар адабиёти Канада аз нимаи дуввуми асри 18 рои? гаштааст. Намояндагони маъруфи адабиёти аср?ои 18–19-и Канада нависанда Ф. Брук, ?. Хай, Т. Ч. Халибёртон, О. Голдсмит, ?. Ричардсон, А. Маклахлан ва дигарон буда, адабиёти ин давра асосан хислати та?лид? дошт. Чунин ма?дудаи фикр? пас аз ма?оми доминионро со?иб шудани Канада (1867) рафта, ма?аллаву адабиёти умумиканадаг? ба ву?уд омаданд. Дар ин давра чанде аз шоирони хаёлпараст (Ч. Робертс, У. Б. Кармен, Д. Канада Скотт) табиат ва мардуми Канада-ро ситоиш карда, воситаву о?анг?ои мухталифро аз ?а?рамон? то жанр?ои ма?муму хаёл? истифода карданд ва бад-ин восита ?асри тило??-и адабиёти Канада-ро бо забони англис? сабт карданд. Р?йдод?ои нисбатан му?ими аср?ои 19–20 дар адабиёти Канада э?одиёти С. Б. Ликок, муаллифи ?ариб 30 ма?м?аи ?икоя?ои ?а?в? ва ?икоя?ои Э. Сетон-Томпсон дар бораи ?айвонот мебошанд, ки дар сат?и ?а?он? эътироф шуданд. Дар асри 20 бо таъсири адабиёти амрико? ва аврупо? дар адабиёти Канада равия?ои реализм (намояндагонаш Ф. Гров, М. Лаури, Х. Гарнер, М. Л. Кэллехен), модернизм (Л. Дюдек, Р. Сустер, И. Лейтон) ва адабиёти оммав? (С. Росс, Канада Холландер) ба ву?уд омаданд. Осори файласуф ва фар?ангшинос Г. М. Маклюэн дар адабиёти Канада ма?оми махсус дорад. ? дар асараш ?Галактикаи Гуттенберг? (1962) аз фарорасии давраи наве хабар меди?ад, ки китобу адабиёт ?ойго?и худро ба восита?ои электронии коммуникатсион?, радио ва телевизион меди?анд. Китоби Маклюэнро, ки маъруфтарин китоби адабиёти Канада дар ?а?он аст, ?ам аз ли?ози шакл ва ?ам мазмун метавон яке аз нахустин нишона?ои гузариши адабиёт ба постмодернизм донист.

Адабиёти Канада ба забони фаронсав? ?ам (асосан дар Квебек) дар баробари англис? рушд мекард. Яке аз нахустин дастовард?ои маъруфи он ?Таърихи Канада аз замони кашф то р?згори мо?-и Ф. Канада Гарно мебошад. Нависандагони маъруфи фароснависабони аср?ои 19–20-и Канада Л. О. Фрешет, А. Жерен-Лажуа, П. Леме, А. Лаберж, Э. Де Сен-Дени Гарно, Г. Мирон, Ж. Эно, Р. Жигер, Р. Эли ва дигарон мебошанд, ки дар равия?ои символизм, сюрреализм, экзистенсиализм ва ?айра асар?о э?од карданд. Осори баъзе муаллифони муосири канадаг? дар сат?и ?а?он? эътироф гардида, бо мукофоту ?оиза?ои намоён сарфароз шудаанд.

Фар?анг

Меъмор? ва санъати тасвир?. И?оматго??ои асосии сокинони бумии Канада кулба?ои вигвам ва хайма?ои типи буданд, ки бо п?сти ?айвонот п?шонда шуда, ?ангоми та?йири ?ои зист он?оро бо худ мебурданд. Манзил?ои сокинони шимоли кишвар кулба?ои гунбадшакли зимистона – иглу ва аз бошандагони шимолу ?арб хона?ои ч?бии ?амъият? буданд. ?ангоми ?африёти бостоншинос? аз Канада му?ассамаи санг? ва сангнавишта?о (петроглиф?о)-е пайдо шуданд, ки ба ?азорсола?ои 5–3 то мелод тааллу? дошта, яке аз ?адимтарин?о дар ?а?он шумурда мешаванд. Санъати ?инду?ои Канада асосан кандакор? дар ч?бу санг, на?шу нигори ороиш?, бофандаг? бо на?шунигори мураккабро фаро мегирифт. Дар миёни ирокез?о сохтани ма?сулоти баландсифати сафол? бо ороишоти гуногун бисёр маъмул буд.

Аз асри 17 меъмор? ва санъати тасвирии Канада та?ти таъсири анъана?ои му?о?ирони фароснав? (дар Канада-и поён?, Квебек) ва англис (Канада боло?, Онтарио) ?арор гирифт (калисои ?омеъ (1642) ва ?асри Ус?уфии Квебек-сити, ?алъаи Водрей (1723–27 ва ?.). Баъд аз соли 1759 анъана?ои фаронсав? ва англис? дар як?ояг? ва омехтаг? истифода шуда, аз ибтидои асри 19 анъана?ои ангис? бартар? пайдо карданд.

Дар санъати тасвирии мустамликадорони Канада намуна?ои аврупо? дида мешуд. Мусаввара?ои дин? асосан аз ?ониби рассомони фаронсавитабор (Канада Франсуа) ва манзара?ои табиат аз ?ониби рассомони англистабор (Р. Шорт) э?од карда мешуд.

Аз охири асри 19 урбанизатсия суръат гирифт, ки бунёди бино?ои ба талаботи замон мутоби?ро та?озо мекард. Дар бино?ои ин давра та?рибаи меъмории ша?р?ои Чикаго ва Ню-Йорки истифода шуд. Аз сол?ои 1950–60 дар меъмории Канада услуби модернизм маъмул гардида, бинову иншоот ва ма?маа?ои меъмор? дар и?отаи манзара?ои таби? сохта мешуданд. Чунин раванд дар сол?ои 1980–90 осори меъмории асри 19-ро бештар дар худ ?азм кард. Аммо аз охири асри 20 ва ибтидои асри 21 равияи модернизм дар меъмории Канада аз нав маъруфият касб намуд.

Санъати тасвирии Канада аз охир?ои асри 19 бештар манзара?ои табиии минта?а?ои ?удогонаи ин кишварро намоиш дода, он?оро ?амчун муаррифгари сарват?ои милл? ба ?алам медод. Аз сол?ои 1980 хусусияти ало?идаеро дар санъати тасвирии Канада мушо?ида карда намешавад. Осори рассомон вобаста ба мушкилоти мав?уда ба масъала?ои гендер?, эколог?, и?тимо?, санъати мардумони бумии кишвар, зиндаг? дар ша?р, мушкилоту арзиш?ои замони муосир ва ?айра бахшида шудааст.

Муси??. Гуногунии ?авм?, нобаробарии рушди минта?а?о  ва дигар омил?о имкон намедоданд, ки дар Канада фар?анги муси?? рушд намояд. Аврупои?о аз замони ?и?рати худ ба Канада (асри 17) бо ма?сади густариши дини масе?? муси?? ва таронаву шеър?ои маз?абиро ба забон?ои ?абоили ?инд? тар?ума ва барои дар миёни ?инду?о рои? кардани он?о талош мекарданд. ?амчунин суруду тарона?ои анъанавии му?о?ирони аврупо?, ки аз ?ониби ?ангалбон?о, шикорчиён, ч?пон?о ва сайё?он замзама мешуд, жанри махсуси сурудхониро ба ву?уд овард.

Пас аз забти Канада аз ?ониби Англия фар?анги муси?? дар музофот?ои англисзабону фаронсавизабони кишвар ба шакли ?удогона рушд мекард. Аз асри 18 дар Канада ?амъият?ои муси?? ташкил шуда, аз охири ?амин ?арн ва ибтидори асри 19 дар назди калисо?о муассиса?ои таълимии муси?? ва ?амчунин чопи нота?о ба ву?уд омаданд. Муси?идон?ои касбии ин давра Фредерик Глаккемайер (1759–1836) ва Жозеф Кенел (1746–1809) буданд, ки ба рушди операи фаронсав? дар Канада нахустин шуда и?дом намуданд.

Рушди нисбатан босамари муси?? дар Канада асосан аз замони ташкили федератсия (1867) заминагузор? шуд. Дар охири асри 19 ва ибтидои асри 20 дар Канада чандин ?амъияту иттифо??ои муси?? таъсис ёфта, консерт?о ва фестивалу намоиш?ои зиёд баргузор шуданд ва да??о муси?идон?ои маъруфи ин кишвар дар сат?и ?а?он? шинохта шуданд. ?амчунин муассиса?ои бузурги таълимии муси?ии Канада: консерватория?о дар Монреал (1876), Торонто (1886), Галифакс (1887), колле?и муси?? дар Торонто (1888), донишкадаи муси?? дар Гамилтон (1888) ва ?айра дар ?амин давра таъсис шудаанд. То соли 1913 дар Канада зиёда аз 50 муассисаи таълимии муси?? фаъолият мекард.

Сол?ои 1920–40 тава??у? ба муси?? ва ра?с?ои мардумии Канада афзуда, барои рушди он фестивал?о ташкил мешуданд. ?оло дар ин кишвар чандин итти?одия ва ?амъият?ои касбии муси?? ва да??о оркестр?ои доим? фаъолият дошта, ?ар сол фестивали байналмилалии муси?? (Монреал, аз соли 1967) баргузор мешавад.

Балет. Фаронсави?о бо маскун шудан дар замин?ои Канада (асри 16) ?амро? бо худ анъана?ои ра?сии миллиашонро оварданд. Аз асри 17 дар Канада намоиш?ои ра?с? барпо шуда, минбаъд дар аср?ои 18–19 даста?ои ра?сии аврупо? низ дар ин ?о намоиш?ои худро баргузор мекарданд. Сол?ои 1930 дар Канада даста?ои ра?сии ?аваскорон ташкил шуданд, ки яке аз он?о ?Бошго?и Балет? (соли 1938 дар ша?ри Виннипег бо ташаббуси Г. Ллойд ва Б. Фаралли таъсис шудааст) буд. Ин бошго?, ки соли 1955 ?Балети Шо?ии Виннипег? ном гирифт, ра??осони касбиро дар худ фаро гирифта, муддати т?лон? ма?оми аввалро дар со?аи балети Канада со?иб буд. Соли 1951 дар Торонто ?Балети Миллии Канада? ташкил шуд, ки бузургтарин дастаи ра?сии балет дар мамлакат буд.

Дар Канада намуд?ои гуногуни ра?си озод ?ам хеле маъмуланд. Аз соли 1985 дар Монреал ?ар сол фестивали байналмилалии ра?си нав баргузор мешавад.

Театр. Дар Канада намоиш?ои театр? ?амзамон бо ду забон – англис? ва фаронсав? баргузор шуда, санъати театрии ин кишвар аз фар?анги фаросави?о, англис?о ва дигар мардумони аврупо? бисёр ба?ра гирифтааст. Нахустин намоиши театр? дар Канада пас аз мустамликашавии ин сарзамин 14.11.1606 бо забони фароснав? баргузор шудааст. Дар намоиш?ои театрии ин давра ?аваскорон аз тамоми таба?а?ои а?ол? на?ш мебозиданд. Дар миёнаи асри 18 дар Квебек театри л?хтак таъсис дода шуд. Дар асри 19 дар Торонто, Виктория ва Гамилтон ?ам театр?о таъсис шуда, аз сол?ои 80-уми ин ?арн низоми театр?ои сайёр амал мекард. Ибтидои асри 20 дар назди донишго??о, калисо?о ва мактаб?о даста?ои ?аваскорони театр? таъсис шуда, аз охири сол?ои 40-ум дар ша?р?ои бузурги кишвар чандин даста?ои касбии театр? ба ву?уд омаданд. ?оло низ Канада дар со?аи санъати театр? пешрафт?ои назаррас дошта, ?унармандони ин кишвар дар сат?и ?а?он? шинохта шудаанд.

Кино. Сол?ои 1900 барои ?алби му?о?ирон ба Канада якчанд филми мустанад сабт гардида, соли 1906 нахустин кинотеатри доим? дар Монреал ифтито? гардид. Соли 1918 дар назди Вазорати ти?орат ва саноати кишвар дафтари намоиш?-табли?? кушода шуд, ки соли 1923 ба Бюрои ?укуматии кинои Канада табдил ёфт. Сол?ои 1930–45 Канада дар та?ияи филм?ои мустанад ма?оми намоёнро дар сат?и ?а?он? касб намуд. Аммо сол?ои 1950–60 бо сабаби аз кишвар рафтани коргардон?ои бома?орат со?аи кино дар Канада ба кунд? рушд мекард. Соли 1967 ширкати рушди кинои Канада таъсис шуд, ки бо дастгирии он чандин филм?ои хуб сохта ва ба намоиш гузошта шуданд. Аз охир?ои асри 20 ва ибтидои асри 21 со?аи киносозии Канада дар арсаи ?а?он? ма?оми намоён пайдо карда, чандин филм?ои исте?соли ин кишвар сазовори мукофоту ?оиза?ои маъруфи байналмилал? шудаанд.

Сирк. Аз охир?ои асри 18 дорбозон, ромкунандагони ?айвонот ва масхарабозони аврупоии ба Канада му?о?иршуда дар к?ча?о намоиш?о баргузор мекарданд. То нимаи дуввуми асри 20 асосан даста?ои ?унарии сирки ИМА ба Канада омада барнома?ои худро намоиш медоданд.

Соли 1984 дар Монреал аз ?ониби Ги Лалиберте ?Сирки Дю Солей?-и Канада таъсис дода шуд, ки унсур?ои санъати хореограф?, вокал?, драммаи анъанав? ва намоиш?ои к?чагиро дар худ фаро мегирифт. Дар ибтидои асри 21 ?Сирки Дю Солей? ба ширкати фаромилл? табдил ёфта (2100 нафар корманд дорад), намоиш?ои он бо касбият ва ?оя?ои ?адиди худ дар сат?и ?а?он? ?ойго?и намоён пайдо кардааст.

Осорхона?о. Дар Канада беш аз 2100 осорхона ва мамнуъго?и таърих? аст. Осорхона?ои маш?ури ин кишвар ин?оянд: дар Оттава – Осорхонаи табии Канада, Осорхонаи миллии илм ва техника, Нигористони миллии Канада; дар Гатино – Осорхонаи таърихии Канада; дар Ванкувер – Осорхонаи ба?р?, Осорхонаи Ванкувер, Осорхонаи антрополог? дар назди донишго?и Колумбияи Британия; дар Налаймо – Осорхонаи этнограф? ва парки сангнавишта?о; дар Виннипег – Осорхонаи инсон ва табиат; дар Порти?-ла-Прери – де?аи таърихии ?инду?о, Осорхонаи азхудкунии Канада; дар Лондон (музофоти Онтарио) – Осорхонаи бостоншинос?, Осорхонаи ?увва?ои мусалла?и шо?ии Канада, та?диди ша?рак?ои нахустин фоте?они Канада; дар Торонто – Осорхонаи шо?ии Онтарио; дар Онтарио – Осорхонаи илм, Осорхонаи ?арб?. ?ариб дар ?ар ша?ри мамлакат осорхонаи санъати ?инду?о мав?уд аст.

Китобхона?о. Китобхонаи миллии Канада (таъсис 1953; хазинааш 16 млн во?иди захира) дар Оттава бо Бойгонии миллии ин кишвар мутта?ид карда шуда, дар як бино ?ойгри карда шудаанд. Китобхонаву бойгони?о дар тамоми музофот?ои кишвар мав?уд буда, дар аксари он?о комиссия?ои ?укуматие фаъолият доранд, ки барои таъсиси китобхонаву бойгони?о дар ша?рак?ои хурд мусоидат мекунанд. Ба наво?ии кама?ол? китоб?о дар асоси барномаи ?дастрасии озод? фиристода мешаванд. Китобхона?ои бузурги илм? дар назди донишго?у донишкада?о низ фаъоланд, ки баъзе аз он?о барнома?ои маърифат? ро?андоз? мекунанд.

ВАО. Дар Канада зиёда аз 100 р?знома ва ма?алла ба забон?ои англис? ва фаронсав? нашр мешавад. Ку?антарин ва маъруфтарин р?знома ба забони англис? ?Globe and Mail? (аз соли 1844) дар ша?р?ои Торонто, Оттава, Калгари, Ванкувер, Галифакс нашр мешавад. Ку?антарин р?знома ба забони фаронсав? ?La Press? ном дорад, ки аз соли 1884 дар Монреал нашр мегардад. Агентии иттилоотии Канада ?Canadian Press? ном дошта, аз соли 1917 фаъолият дорад. Хусусияти ВАО-и Канада ало?аи ?авии он бо телевизион ва радио мебошад, яъне дар ин кишвар р?зномаву ма?алла?ои бузург маъмулан шабака?ои радио ва телевизионии худро доранд. Бузургтарин ширкати телевизион ва радиои Канада (Canadian Broadcasting Corporation, Ci-Bi-Ci) соли 1936 таъсис шуда, шабака?ои радио? ва телевизионии мамлакатро назорат мекунад, ?амчунин бо забон?ои англис?, фаронсав? ва забон?ои ?инду?ову эскимос?о барнома?о пахш менамояд. Ин ширкат ча?ор пойго?и радио? ва ду шабакаи телевизион? дорад. Дар умум дар Канада ?ариб 2000 пойго?и радио? ба ?айд гирифта шудааст.

Варзиш

Кумитаи миллии олимпии Канада соли 1907 таъсис шуда, ба ?айати Кумитаи олимпии ?а?он? дохил шуд ва аз он замон варзишгарони канадаг? дар бози?ои тобистонаву зимистонаи олимп? (ба истиснои бози?ои соли 1980) ширкат кардаанд. Дар умум вазишгарони Канада аз бози?ои тобистонаи олимп? 260 медал (58 медали тило, 94 ну?ра ва 108 бирин??, асосан аз навъ?ои варзиши сабук, шиновар?, завра?рон?, г?шт?, гимнастика ва ?.) ва аз бози?ои зимистона 119 медал (38 медали тило, 38 ну?ра ва 43 бирин??, асосан аз мусоби?а?ои хоккеи бо шайба, конкитоз?, дави р?и ях, лижаронии к??? ва ра?си р?и ях) ба даст овардаанд. Канада дар таърихи худ як бор мизбони бози?ои тобистонаи олимп? (1976 дар Монреал) ва ду маротиба мизбони бози?ои зимистонаи олимп? (1988 дар Калгари; 2010 дар Ванкувер) шудааст. Маъруфтарин навъи варзиш дар Канада хоккей бо шайба аст. Дастаи мардонаи хоккейбозони Канада 7 маротиба дар мусоби?а?ои олимп? ва 18 маротиба дар мусоби?а?ои ?а?рамонии ?а?он ?олиб шудааст. То ба майдон омадани дастаи хоккейбозони ИШ?С (1954) мунтахаби Канада дар ин навъи варзиш комилан бе ра?иб буд. Аммо аз соли 1954 дастаи И?ШС ма?оми аввалро дар бози?ои хоккей дар ?а?он аз дасти Канада гирифт ва минбаъд даста?ои дигар кишвар?ои Аврупо низ ба ма?луб сохтани хоккейбозони Канада муваффа? шуданд. Дар баробари хоккей навъ?ои дигари варзиши зимистона, теннис, мошинпойга ва ?айра низ дар Канада рои?анд.

Инчунин нигаред

• ИМА

Сарчашма

Конодо // Энсиклопедияи Миллии То?ик : [тахм. 25 ?.] / сарму?аррир А. ?урбонов. — Д. : СИЭМТ, 2011—2023.

?укумат

• Сайти давлати Канада
• Сайт генерал-губернатори Канада
• Сайти премер-министри Канада Бойгон? шудааст 22 октябри 2015  сол.

Корпоратсия?ои федерол?

• Canada Post
• Canadian Broadcasting Corporation

Дигар

• Канада Бойгон? шудааст 4 феврали 2009  сол. на UCB Libraries GovPubs
• Канадские исследования. Список источников Бойгон? шудааст 28 май 2010  сол.
• Словарь канадских биографий, Биографии канадцев с 1000 года по 1930 год.
• Канада дар фе?ристи пайванд?ои Open Directory Project (dmoz).
• Географический атлас Канады онлайн, включая топографические карты